Iwona Ludwinek-Zarzeka: Do niedawna w powszechnym mniemaniu psychologia kojarzyła się przede wszystkim z terapią. Tymczasem psycholog sportu coraz częściej stanowi integralną część trenerskiego zespołu. Czym jest trening mentalny, który psycholog ma za zadanie wprowadzać do swojej pracy z drużyną?

Ewa Serwotka: Trening mentalny w piłce nożnej stanowi jeden z aspektów treningu piłkarskiego i ma on na celu rozwijanie umiejętności mentalnych zawodników. Może dotyczyć obszarów mentalnych, ale również psychomotorycznych, psychospołecznych, a nawet taktycznych, takich jak komunikacja w zespole lub realizacja wcześniej obranych celów, założeń, więc niewiele ma wspólnego z pomocą terapeutyczną.

Trenerzy, rodzice, zawodnicy, a nawet zarządy sportowe coraz częściej zdają sobie sprawę z tego, jak ważne jest wprowadzanie treningu mentalnego. Psycholog sportu staje się członkiem teamu a nie osobą, do której zawodnicy kierują się tylko wtedy, gdy jest problem.

Czyli praca psychologa sportu stanowi dopełnienie pracy trenerów piłki nożnej?

Dokładnie tak. W Polish Soccer Skills stosowana jest metafora mistrzowskiego kwadratu, gdzie w każdym z rogów umiejscowiona jest dana umiejętność: taktyka, motoryka, technika i psychika. Wszystkie te elementy wdrażamy spójnie, gdyż każdy z nich stanowi całość treningu. Pracując na tych czterech obszarach jest możliwe rozwijanie zawodnika w sposób harmonijny, nie tylko pod względem umiejętności sportowych, ale także pod kątem wykorzystywania swoich umiejętności mentalnych tak, aby radził sobie w trudnych momentach na boisku oraz w życiu codziennym.
 

Czy trening mentalny jest dopasowany pod sezon przygotowawczy piłkarzy?

Tak, warto brać pod uwagę, w którym momencie sezonu przygotowawczego są zawodnicy.

Każda dyscyplina ma trochę inne wymagania. Czy trening mentalny piłkarzy jest wyspecjalizowany pod ten konkretny sport?

Tak. Wiele schematów się pokrywa, jednak każdy sport ma swoje specyficzne wymogi. W Polish Soccer Skills wdrażamy metodę treningu mentalnego stworzoną właśnie pod kątem piłki nożnej. Jej autorem jest uznany psycholog sportu dr Chris Harwood. Schemat który stworzył, jest powszechnie stosowany w ligach brytyjskich, od ponad 5 lat realizowany jest również w treningu uczestników Polish Socccer Skills.

W piłce nożnej występują specyficzne aspekty mentalne związane z tą dyscypliną, jak np. sposób zarządzania uwagą, koncentracją. To także nauka radzenia sobie z presją, która niestety również w sporcie dzieci i młodzieży jest dosyć wysoka. Tak jak w innych sportach drużynowych, tak i w piłce nożnej ważne są umiejętności komunikacyjne, wspieranie siebie nawzajem, skuteczne przekazywanie i odbieranie informacji zwrotnych. To także zarządzanie uwagą. Podczas całego meczu nasze zasoby uwagi są ograniczone, uczymy zatem jak optymalizować koncentrację poprzez wykorzystywanie krótkich momentów regeneracyjnych w grze, a maksymalizowaniu jej w chwilach, gdy jest ona szczególnie ważna.

Trening mentalny jest dostosowywany do wymogów nie tylko dyscypliny, ale również pozycji, jaką obiera zawodnik. Inne wyzwania ma bramkarz, gdzie występuje specyficzna presja, odpowiedzialność, komunikacja z drużyną. Inne zadania ma z kolei lider. Pod tym kątem też dopasowujemy zajęcia, aby uczestnicy wynieśli z nich jak najwięcej dla siebie.

Na czym polega wspomniana przez Panią metoda treningu mentalnego?

Metoda 5C stanowi fundament, na którym budujemy treningi mentalne. Nazwa pochodzi od skrótów: control - kontrola emocji, communication - komunikacja, confidence - pewność siebie, commitment - zaangażowanie, concentration - koncentracja. Na bazie tych pięciu umiejętności tworzymy spójny system treningu mentalnego. Odnosi się on zarówno do jednostki, jak i całej drużyny.

Jak to wygląda w praktyce podczas obozów Polish Soccer Skills?

Zajęcia realizujemy codziennie. Są one dopasowane do wieku zawodników oraz ich umiejętności piłkarskich. Maksymalna zakładana liczba uczestników to 15 osób. Każde zajęcia mają swój cel, założenie, które staramy się wszyscy zrealizować. W najmłodszych grupach stawiamy przede wszystkim na zabawę, co nie znaczy, że przez 60 minut jest wyłącznie radośnie i wesoło. Często prowadzimy poważne dyskusje, podczas których dzieci same sobie uświadamiają wiele spraw dotyczących podejścia do gry.

Ponadto w treningu mentalnym wprowadzamy coś takiego jak refleksyjny wywiad, czyli przypominanie sobie konkretnych wydarzeń, np. takich, w których zawodnik miał znaczące osiągnięcia. Piłkarz uświadamia sobie wtedy, że wynikały one w dużej mierze z jego wewnętrznych cech, co skutecznie buduje jego pewność siebie. Pokazujemy zawodnikom związek między determinacją, a ich progresem sportowym. Stosujemy techniki wizualizacji, często połączone z technikami relaksacyjnymi. Wprowadzamy naukę odpowiedniego wykorzystania oddechu, napinania i rozluźniania mięśni.

Na każdym spotkaniu uświadamiamy im, jak ich zaangażowanie, praca nad ciałem i umysłem ma wpływ na ich grę.

Często podpieramy się narzędziami, np. wykorzystujemy do zajęć urządzenie FITlight - zapalające się i gasnące diody, które niezwykle skutecznie trenują szybkość reakcji, koncentracji, wybiórczości uwagi, a nawet elementy czysto techniczne jak chociażby zwrotność, zwinność. To pokazuje, jak bardzo trening mentalny przenika się z treningiem typowo sportowym.

Czy takie narzędzia mogą być wykorzystywane również przez trenerów?

Oczywiście, część z nich na pewno. Należy pamiętać jednak, że każde ich użycie powinno mieć swój cel, odpowiednie nakierowanie. Bez tego narzędzie jest tylko narzędziem.

Czy dzieci uczestnicząc w treningu mentalnym mają świadomość tego, jak umiejętności, które z niego wynoszą mają przełożenie na rzeczywistą grę?

Zazwyczaj zawodnicy sami odnajdują analogię. Dzieje się tak dlatego, iż w treningu mentalnym nie pracujemy w oderwaniu od realiów danej dyscypliny. Gdy trenujemy jakąś umiejętność, dzieci odkrywają, mówią w jakich sytuacjach mogą ją wykorzystać. Ponadto bazujemy na wydarzeniach, które nie są mocno oddalone w czasie. W Polish Soccer Skills pod koniec każdego obozu organizowane są testy, w których zawodnicy czują pewną presję, aby wypaść jak najlepiej. O sukcesie decyduje szeroki wachlarz umiejętności. My im pokazujemy, jak mogą sobie ułatwić np. w momencie silnego stresu, chociażby wykorzystując ćwiczenia oddechowe. W dużej mierze to od nich zależy, na ile potrafią i chcą wykorzystać dane umiejętności.

Treningi mentalne są realizowane na kilkudniowych obozach. Czy rzeczywiście w tym czasie można wypracować "umysł mistrza"?

Rzeczywiście ten czas nie jest wystarczający, abyśmy zawodnicy mogli dokonać rewolucji w umyśle. Robimy jednak wszystko, aby na każdym obozie przekazać chociaż jedną, dwie umiejętności. Staramy się, aby pojawiło się chociaż ziarenko, inspiracja do dalszej pracy. Chcemy pokazać dzieciom i młodzieży, jak ważna jest siła ich umysłu, na jak wiele ich stać. Żeby potrafili w decydujących momentach wykorzystać to, co przepracowali na naszych spotkaniach. To się naprawdę sprawdza.

Ewa Serwotka - trener mentalny Polish Soccer Skills, rekomendowany Psycholog Polskiego Komitetu Olimpijskiego (2012 rok- uzyskanie rekomendacji) . Członkini Association of Applied Sport Psychology (AASP) i Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (PTP). Działa w zgodzie z ideą Psychologii w Sporcie Pozytywnym- jest związana z Fundacją Sportu Pozytywnego i Stowarzyszeniem Pozytywnie-Aktywni.